Aboriginal kunst: hedendaags én niet westers. Wat betekent dat? Regelmatig stellen bezoekers van het Aboriginal Art Museum vragen over de betekenis en de positie van Aboriginal kunst. De antwoorden op die vragen zijn niet altijd eenduidig. Onderstaande bespreking van vijf van de belangrijkste vragen geeft de visie van het Aboriginal Art Museum weer.
Is Aboriginal kunst etnografisch?
Het begrip etnografie komt van de Griekse woorden ethnos (volk) en graphein (beschrijven). De etnografie houdt zich bezig met de bestudering van volkeren en culturen. Bij de term etnografische kunst denken we meestal aan voorwerpen uit andere landen en andere culturen dan de westerse. Zo zien we bijvoorbeeld Afrikaanse houtsnijwerken in speciale etnografische (volkenkundige) musea en niet in moderne kunstmusea.
Aboriginal kunst wordt gemaakt vanaf 1971 en ontstaat juist op het raakvlak van twee culturen: de traditionele Aboriginal cultuur én de westerse cultuur. Het is dus bij uitstek hedendaags en heeft een unieke gemengde culturele achtergrond. Natuurlijk geeft de Aboriginal kunst inzicht in een andere cultuur en een ander wereldbeeld dan de westerse.
Tegelijkertijd weerspiegelt de Aboriginal kunst juist ook een heleboel westerse opvattingen en ideeën over kunst. Het hele begrip 'kunst' en daarmee ook het begrip 'kunstenaar' is afkomstig uit het westen, evenals de materialen waarmee de kunstenaars werken en het systeem van promotie en verkoop waarmee deze kunst ons bereikt. Als we het alleen aanduiden met de term etnografische kunst negeren we dit bijzonder actuele en gemengde karakter van deze kunst.
Is Aboriginal kunst authentiek?
Het begrip authentiek betekent niet alleen echt, waarachtig, betrouwbaar of niet vervalst, maar ook overeenstemmend met het oorspronkelijke, en daaraan zijn gezag ontlenend. Bij Aboriginal kunst heeft bovenstaande vraag meestal betrekking op de oorspronkelijkheid. Laat deze kunst ons écht iets zien van dat andere, onbekende 'oervolk'? Wij koesteren soms een romantisch beeld van échte Aboriginals. Als de Aboriginals niet meer nomadisch leven, in een stad wonen, televisie kijken en coca cola drinken, is hun kunst dan nog wel echt, is het nog wel Aboriginal?
Het antwoord op die vraag is ja én nee, afhankelijk van onze verwachtingen. Aboriginals maakten geen kunst voor het contact met het Westen. Het begrip kunst komt uit het Westen en vond rond 1971 zijn weerklank binnen de Aboriginal gemeenschap Papunya. In dat jaar, en met hulp van een blanke schoolmeester, schilderden de oudere Aboriginal mannen daar voor het eerst hun traditionele ceremoniële afbeeldingen voor een westers publiek. Vanuit dat oogpunt is Aboriginal kunst niet authentiek, het bestond vóór het contact met het Westen immers helemaal niet.
Als we echter beseffen dat Aboriginal kunst hedendaagse kunst is, blijkt dat label authentiek misschien niet zo relevant. De kunst wordt gemaakt door Aboriginal kunstenaars die vandaag leven en onderdeel zijn van de Australische samenleving. Zij hebben een gemengde culturele achtergrond, en geven daar uitdrukking aan in hun kunst. De discussie over authenticiteit zegt misschien meer over ónze verwachtingen en opvattingen dan over de Aboriginal kunst…
Is Aboriginal kunst commercieel?
Aboriginal kunstenaars maken hun kunstwerken voor de verkoop. Het is de bedoeling dat de werken gezien en gekocht worden door een westers publiek. Het inkomen dat de kunstwerken genereren is voor de kunstenaars een belangrijke drijfveer om te schilderen. Als de kunst niet zou verkopen, zouden de kunstenaars de kunstwerken hoogstwaarschijnlijk niet maken. Daarom zou je Aboriginal kunst commercieel kunnen noemen.
Daarnaast laten de kunstenaars zich in hun kunstwerken tot een bepaalde hoogte sturen door de vraag van de westerse kunstmarkt: compositie en kleurgebruik worden subtiel en soms ook minder subtiel aangepast aan de westerse smaak. Blanke kunstcoördinatoren in dienst van de Aboriginal gemeenschap hebben vaak een grote invloed op de schilderstijl in een gemeenschap en kunsthandelaren creëren op slimme wijze Aboriginal 'sterren'. In de afgelopen 35 jaar is de Aboriginal kunst in Australië uitgegroeid tot 'big business'. In die zin is Aboriginal kunst ook commercieel te noemen.
Er is echter meer aan de hand. Schilderen genereert een inkomen op een manier die de kunstenaars in staat stelt het contact te behouden met hun traditionele cultuur. Het schilderen van een Droomtijd verhaal bevestigt en verstevigt de band van de kunstenaar met zijn spirituele oorsprong.
Schilderen kan gemakkelijk samen in een groep gedaan worden, in gezelschap van de kinderen, die tegelijkertijd onderwezen worden. Daarmee ligt het schilderen direct in het verlengde van de traditionele cultuur. Er ontstaan, met of ondanks alle invloeden van de markt, sublieme kunstwerken, die ontroeren en verrassen en dat over honderden jaren nog zullen doen.
Is Aboriginal kunst hedendaags?
De Aboriginal kunst is bij uitstek hedendaagse kunst. Het wordt vandaag gemaakt door Aboriginal kunstenaars die inmiddels onderdeel uitmaken van de Australische samenleving en de rest van de wereld. Het weerspiegelt de hedendaagse situatie van de Aboriginals: de Aboriginal en de westerse achtergronden zijn beiden terug te vinden.
Aboriginal kunst wordt gemaakt voor een westers publiek, met westerse middelen en onder invloed van een westerse vraag. De inhoud komt voort uit de traditionele Aboriginal cultuur, vooral als de kunstenaars hun Droomtijdverhalen afbeelden. De afbeeldingen zijn gebaseerd op traditionele Aboriginal motieven en patronen, zoals rotstekeningen, lichaams- en zandschilderingen en versieringen van gebruiksvoorwerpen.
In de afgelopen 35 jaar hebben de kunstenaars herkenbare regionale en individuele stijlen ontwikkeld, en is men gaan experimenteren met kleur, compositie en vorm. Zo is in Australië een unieke kunstbeweging ontstaan met een gemengde culturele achtergrond. En juist die gemengde achtergrond maakt deze kunst voor het westerse publiek problematisch.
Hoort deze kunst nu thuis in een volkenkundig museum of in een hedendaags kunstmuseum? Is het volkskunst, is het authentiek of is het commercieel? Hoe bepalen we welk kunstwerk 'goed' en welk kunstwerk een toeristisch prul is?
Iedere keer als we zo proberen Aboriginal kunst te beschrijven of te beschouwen, blijkt ons begrippenkader te beperkt. Aboriginal kunst is én commercieel én authentiek, het is én etnografisch én hedendaags. Zijn we in staat om voor deze grensoverstijgende kunst met een daadwerkelijk gemengde culturele achtergrond onze grenzen te openen?
Is Aboriginal kunst interessant voor een westers publiek?
Aboriginal kunst zegt net zoveel over de Aboriginals als over ons. Deze kunst is ontstaan doordat de Aboriginal cultuur in aanraking is gekomen met de Westerse. Het geeft inzicht in het Aboriginal wereldbeeld en in hoe de Aboriginals omgaan met de westerse kolonisatie en het leven in twee werelden. Bovendien geeft het zicht op hoe wij, in reactie daarop, weer omgaan met de Aboriginals.
Aboriginal kunst confronteert ons met onze soms zeer beperkende opvattingen en verwachtingen. Schilderen deze kunstenaars voor het geld? Ja? Dan is het geen kunst. Bestond het al voor het contact met het westen? Nee? Dan is het niet echt Aboriginal. Laat deze kunst iets zien van de Aboriginal cultuur? Ja? Dan is het volkskunst of wellicht etnografie, en geen hedendaagse Kunst met een grote K. In het westen vragen wij ons ook af of de kunstenaars wel échte Aboriginals zijn. Met andere woorden: passen zij wel in ons beeld van wat Aboriginals zijn?
De kunstenaars houden zich niet bezig met al deze vragen. Het zijn onze criteria, onze verwachtingen en onze maatstaven waar we mee worstelen als we met Aboriginal kunst in aanraking worden gebracht. Het uitzonderlijke van de Aboriginal kunst is dat het zo veelzeggend, zo krachtig, ontroerend en verbazingwekkend is, dat we het niet kunnen negeren. En als we het dan bekijken, worden we gedwongen die confrontatie met onszelf en onze vooroordelen aan te gaan. Dat maakt Aboriginal kunst bij uitstek interessant voor een westers publiek!
Bron: AAMU Museum voor hedendaagse Aboriginal kunst
